અંબાજીનું મંદિર બનાસકાંઠા જિલ્લાના દાંતા તાલુકામાં ગુજરાત અને રાજસ્થાનની સરહદ પર બનાવવામાં આવ્યું છે. આ મંદિર દેશના સૌથી પ્રાચીન અને પવિત્ર શક્તિ તીર્થસ્થળોમાંનું એક છે. તે શક્તિની દેવી સતીને સમર્પિત 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે.
સિદ્ધપીઠ અંબાજી મંદિર
ગુજરાત-રાજસ્થાન સરહદ પર અરવલ્લી શ્રેણીના આરાસુર પર્વત પર સ્થિત અંબાજીનું મંદિર, દેશના સૌથી પ્રાચીન મંદિરોમાંનું એક છે. આ મંદિર લગભગ બારસો વર્ષ જૂનું છે. સફેદ આરસથી બનેલું આ મંદિર ખૂબ જ ભવ્ય છે. મંદિરનો શિખર 103 ફૂટ .ઉંચો છે. સમિટ સોનાની બનેલી છે. તે મંદિરની સુંદરતામાં વધારો કરે છે. વિદેશથી પણ ભક્તો અહીં દર્શન કરવા આવે છે. તે 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે, જ્યાં માતા સતીનું હૃદય ઘટી ગયું.
દંતકથા: વર્ષોથી સળગી રહેલી શાશ્વત જ્યોત ક્યારેય બુઝાઇ નથી.
કહેવા માટે, આ મંદિર શક્તિપીઠ પણ છે, પરંતુ આ મંદિર અન્ય મંદિરોથી અલગ છે. આ મંદિરમાં માતા અંબાની શ્રી યંત્રની પૂજા સાથે પૂજા કરવામાં આવે છે જે સીધી આંખોથી જોઈ શકાતી નથી. અહીંના પુજારીઓ આ શ્રીયંત્રને એવી સુંદર રીતે શણગારે છે કે ભક્તોને લાગે કે માતા અંબાજી અહીં બેઠા છે. તેની નજીક પવિત્ર શાશ્વત જ્યોત સળગી જાય છે, જેના વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે તે ક્યારેય બુઝાયો નથી.
આરાસુરનું અંબાજીનું મંદિર દંતકથામાં શ્રીકૃષ્ણ થીયે જુના કાળનું મનાય છે. શ્રીકૃષ્ણ પોતાના બાળમોવાળા આ ઠેકાણે ઉતરાવવા આવ્યા હતા તેવું મનાય છે. અને રૂક્મણિએ આ માતાજીની પૂજા કરી હતી તેવું મનાય છે. જો આ દંતકથાઓને છોડીને ઐતિહાસિક પુરાવાઓ તપાસીએ તો, માનસરોવરના કિનારા ઉપરના મંદિરમાં મહારાણા શ્રી માલદેવનો વિ.સ. ૧૪૧૫ (ઈ.સ. ૧૩૫૯) નો લેખ મળે છે. અંબાજીના મંદિરના અંદરના મંડપના દ્રારમાં એક સ. ૧૬૦૧ નો લેખ છે. તેમાં રાવ ભારમલ્લીની રાણીએ માતાને કેટલીક વસ્તુઓ અર્પણ કર્યાની લેખો છે, તે ૧૬મા શતકના છે. એક બીજા સં. ૧૭૭૯ ના લેખમાં એક ધર્મશાળા બંધાયાની વિગત છે. મતલબ કે. ઈ.સ. ૧૪મા શતકથી તો આરાસરુનાં અંબાજીની માન્યતા સતત ચાલી આવે છે. પણ તે પહેલાના બસો-ત્રણસો વર્ષથી આ સ્થાનનો મહિમા ચાલુ હોવાનો સંભવ છે. કારણ કે અંબાજીની નજીકમાં કુંભારીયા કરીને એક ગામ છે. આ ગામમાં વિમળ શાહના ધોળા આરસ પહાણનાં જૈન દેરાસરો છે. આ દેરાસરો વિષે એવી દંતકથાઓ છે કે અંબાજીએ આપેલા ધનથી આ જગ્યાએ વિમળ શાહે ૩૬૦ દેરાસરો બંધાવ્યા, પણ માતાજીએ પૂછ્યું કે,આ દહેરા કોના પ્રતાપથી પ્રતાપી? ત્યારે વિમળશાહે જવાબ આપ્યો કે ગુરૂના પ્રતાપથી. આ જવાબથી ગુસ્સે થઈને માતાજીએ દેરા બાળી નાંખ્યા અને માત્ર પાંચ રહેવા દીધા.
દેવી ભગવતીની કથા અનુસાર મહિષાસુરે તપ કરી અગ્નિદેવને પ્રસન્ન કર્યા, એમણે વરદાન આપ્યું કે નરજાતિના નામવાળા શસ્ત્રોથી તેને મારી શકાશે નહી. આ વરદાનથી તેણે દેવોને હરાવી દીધા અને ઇન્દ્રાસન જીત્યું તથા ઋષિઓના આશ્રમોનો નાશ કર્યો. પછી વિષ્ણુલોક અને કૈલાસ જીતવાનું નક્કી કર્યું. આથી દેવોએ ભગવાન શિવની મદદ માંગી. ભગવાન શિવે મદદ માટે દેવી શક્તિની આરાધના કરવા દેવોને જણાવ્યું દેવોએ તેમ કરતાં આદ્યશક્તિ પ્રગટ થયા અને તેમણે મહિષાસુરનો નાશ કર્યો. તેથી દેવી મહિષાસુર-મર્દિની તરીકે ઓળખાયા.
બીજી એક કથા મુજબ સીતાજીની શોધ કરતાં રામ અને લક્ષ્મણ આબુ પર્વતના જંગલની દક્ષિણે આવેલા શ્રૃંગી ઋષિના આશ્રમે આવ્યા. ઋષિએ તેમને અંબાજીની આરાધના કરવા કહ્યું. રામ અને લક્ષ્મણે આરાધના કરી, દેવોએ પ્રસન્ન થઇ અજય નામનું એક બાણ આપ્યું જેનાથી રામે રાવણનો નાશ કર્યો.
દ્વાપરયુગમાં શ્રીકૃષ્ણની બાબરી ઉતારવાની વિધી માટે નંદ અને યશોદા ગબ્બર આવ્યા હોવાનું અને ત્રણ દિવસ રોકાઇને ભગવાન શિવ તથા અંબાજીની પૂજા-અર્ચના કરી હોવાનું એક કથામાં વર્ણન છે.
ગબ્બર નામનો પર્વતનો મહિમા
એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિર લગભગ 1200 વર્ષ જૂનું છે. અંબાજીના મંદિરથી 3 કિ.મી.ના અંતરે ગબ્બર પર્વત, મા અંબેના પગથિયા અને રથ સંકેતો માટે પણ પ્રખ્યાત છે. માતાને જોનારા ભક્તો ચોક્કસપણે આ પર્વત પર માતાના પગલાના નિશાન અને પથ્થર પર બનેલી માતાના રથના નિશાન જોવા માટે આવે છે. અંબાજી મંદિર વિશે કહેવામાં આવે છે કે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનો હજામતનો કાર્યક્રમ અહીં કરવામાં આવ્યો હતો. તે જ સમયે, ભગવાન રામ પણ શક્તિની પૂજા કરવા અહીં આવ્યા છે. માતાના દર્શન કરવા માટે નવરાત્રી પર્વ દરમિયાન ભક્તો મોટી સંખ્યામાં અહીં આવે છે. આ સમયે મંદિરના પ્રાંગણમાં શક્તિની પૂજા-અર્ચના કરવામાં આવે છે.
